Według danych w 2018 r. już prawie 19 mln Polaków miało podwyższony poziom cholesterolu we krwi, czyli tzw. hipercholesterolemię. Niestety leczy się tylko 7-8 mln z nich. Zaburzenia gospodarki lipidowej są drugim po nadciśnieniu tętniczym czynnikiem zwiększającym ryzyko zawału serca. Który z kolei jest bezpośrednią przyczyną 46 proc. zgonów w Polsce. Lekarze na całym świecie podkreślają, że wysokiego poziomu cholesterolu we krwi nie należy lekceważyć. Czy można jednak w tym kierunku zdziałać coś domowymi sposobami? A może jesteśmy skazani wyłącznie na leki na cholesterol? W dzisiejszym artykule opowiemy m.in. o roli cholesterolu w organizmie, przyczynach jego podwyższonego poziomu oraz metodach jego obniżania. Zapraszamy do lektury!

Znaczenie cholesterolu LDL i HDL w organizmie człowieka

Cholesterol to tłusta, woskowa maź, która jest obecna w każdej komórce naszego ciała i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jest używany do produkcji hormonów płciowych, hormonów kory nadnerczy czy kwasów żółciowych. Część cholesterolu jest wytwarzana w wątrobie, skąd wraz z krwią przedostaje się do wszystkich komórek. Natomiast druga część cholesterolu jest dostarczana wraz z pożywieniem. Znajduje się w tłuszczach zwierzęcych i produktach pochodzenia zwierzęcego. Występuje w dwóch postaciach: lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL) tzw. dobry cholesterol oraz lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) tzw. zły cholesterol. Obie formy są potrzebne, aby organizm mógł sprawnie funkcjonować.

Funkcje, jakie cholesterol pełni w organizmie:

• wytwarza i pomaga przyswajać witaminę D,
• ułatwia proces trawienia,
• przyczynia się do produkcji hormonów,
• jest związkiem budującym błony komórkowe,
• chroni włókna nerwowe przed uszkodzeniem,
• ma wpływ na prawidłową aktywność enzymów i receptorów różnych szlaków metabolicznych.

Dobry cholesterol, a zły cholesterol - jaka jest różnica?

W rozmowach na temat cholesterolu często pojawiają się określenia dobry i zły. Odnoszą się one do funkcji jaką pełnią poszczególne lipoproteiny w organizmie. Jest to oczywiście spore uproszczenie, ponieważ zarówno „zła” frakcja LDL, jak i „dobra” HDL są w organizmie niezbędne. Ważne jest jednak zachowanie odpowiednich proporcji. Jakie więc funkcje pełnią poszczególne frakcje?

LDL jest głównym nośnikiem cholesterolu we krwi. Określany jest mianem złego cholesterolu, ponieważ jego nadmiar prowadzi do powstawania blaszki miażdżycowej w ścianach tętnic. LDL transportuje cholesterol z wątroby do tkanek i narządów. Z kolei frakcja HDL to lipoproteiny o dużej gęstości i małej cząsteczce. Transportują one cholesterol z narządów do wątroby, gdzie jest następnie metabolizowany. Odpowiednio wysoki poziom HDL wpływa na mniejsze prawdopodobieństwo powstawania blaszki miażdżycowej. W przeciwieństwie do frakcji LDL, niski poziom HDL powinien budzić niepokój.^[1] Uważa się, że osoby z poziomem HDL powyżej 60 mg/dl żyją średnio o 5-7 lat dłużej niż ci, którzy mają normalny poziom tej frakcji. Niski poziom cholesterolu HDL niesie za sobą ryzyko wystąpienia schorzeń układu sercowo- naczyniowego. Najkorzystniejszy dla ludzkiego organizmu jest wysoki poziom HDL przy niskim poziomie LDL.

Normy poziomu cholesterolu. Kiedy jest wysoki cholesterol?

Aby zmierzyć poziom cholesterolu, należy na czczo udać się na badanie krwi i wykonać tzw. lipidogram. Z takiego testu dowiadujemy się o:

• całkowitej ilości cholesterolu we krwi,
• poziomie złego cholesterolu LDL,
• stężeniu dobrego cholesterolu HDL,
• nie-HDL – różnicy poziomu cholesterolu i poziomu HDL,
• poziomie trójglicerydów.

W zależności od laboratorium, w którym wykonujemy badania, wyniki mogą być podane w mg/dl (miligramach na decylitr) lub w mmol/l (milimolach na litr). Jaki powinien być prawidłowy poziom cholesterolu?

Norma dla osób zdrowych i chorych z umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym:

• cholesterol całkowity (TC): do 190 mg/dl (5 mmol/l)
• poziom LDL: nie więcej niż 115 mg/dl (3 mmol/l)
• poziom HDL dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)
• poziom HDL dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

Norma dla grupy wysokiego ryzyka:

• cholesterol całkowity (TC): do 175 mg/dl (4,5 mmol/l)
• poziom LDL: nie więcej niż 100 mg/dl (2,5 mmol/l)
• poziom HDL dla mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)
• poziom HDL dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

Norma dla grupy bardzo wysokiego ryzyka - pacjenci z miażdżycą / cukrzycą / chorobą wieńcową:

• cholesterol całkowity (TC): do 175 mg/dl (4,5 mmol/l)
• poziom LDL: nie więcej niż 70 mg/dl (1,8 mmol/l)
• poziom HDL mężczyzn: ponad 40 mg/dl (1 mmol/l)
• poziom HDL dla kobiet: ponad 45 mg/dl (1,2 mmol/l)

We wszystkich tych grupach norma trójglicerydów nie powinna przekraczać 150 mg/dl (1,7 mmol/dl).

Co wpływa na podwyższony poziom cholesterolu i jak go obniżyć?

Czynników wpływających na wysoki poziom cholesterolu jest wiele. Do najważniejszych należą:

• nieodpowiednia dieta,
• nadmierna masa ciała,
• brak aktywności fizycznej,
• płeć,
• wiek,
• zły stan zdrowia,
• palenie papierosów,
• picie alkoholu.

Aby obniżyć poziom złego cholesterolu i trójglicerydów należy zadbać o odpowiednią dietę i więcej ruchu. Regularne ćwiczenia pomagają obniżyć cholesterol całkowity i podwyższają poziom dobrego. Powinniśmy pamiętać, aby wybierać ćwiczenia wytrzymałościowe takie jak: biegi, pływanie, jazda na rowerze czy intensywne spacery. Natomiast, w codziennej diecie musimy ograniczyć spożycie produktów będących bogatym źródłem cholesterolu. Ponadto należy odstawić wszelkie używki i unikać nerwowych sytuacji.

Dieta na cholesterol w hipercholesterolemii — co go obniża?

Odpowiednia dieta na obniżenie cholesterolu - jako podstawa zdrowego stylu życia - jest pierwszym krokiem do obniżenia poziomu cholesterolu. Co jest najlepsze na podwyższony cholesterol? Przede wszystkim dieta powinna być oparta na niskoprzetworzonej żywności. Szczególnie ważne jest zwiększenie udziału warzyw i owoców w diecie. Zawarte w nich polifenole i błonnik mają działanie kardioprotekcyjne. Produkty będące źródłem cholesterolu i tłuszczów nasyconych należy zdecydowanie ograniczyć. Większość olejów roślinnych, z wyjątkiem palmowego i kokosowego zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, dlatego są one wskazane w codziennym jadłospisie. Podobnie w przypadku ryb - są one bogate w kwasy omega-3 o udowodnionym działaniu obniżającym poziom cholesterolu LDL. Tłuste mięsa i produkty nabiałowe należy zastąpić niskotłuszczowymi odpowiednikami. Niewskazane jest również spożywanie słonych przekąsek, ciastek, ciast, cukierków i innych słodkości. Są to w większości produkty o wysokim stopniu przetworzenia, zawierające dużą ilość tłuszczów trans.

Na obniżenie poziomu cholesterolu bez wątpienia wpłynie także zwiększenie spożycia błonnika. Jest go szczególnie dużo w pełnoziarnistych produktach zbożowych. Udowodnione działanie obniżające poziom złego cholesterolu mają sterole i stanole roślinne, można przyjmować je w formie suplementu lub korzystać z żywnościowych źródeł. Do produktów obniżających cholesterol, które zawierają sterole roślinne, zaliczyć można margaryny (szczególnie te wzbogacane), oleje, nasiona sezamu, dyni, orzechy, rośliny strączkowe i niektóre owoce.^[2]

Aktywność fizyczna — najzdrowszy lek na podwyższony cholesterol

W walce z wysokim poziomem cholesterolu w organizmie równie ważna, jak zbilansowana dieta jest regularna aktywność fizyczna. Jeśli w Twoim planie dnia nie ma zbyt wiele czasu na ćwiczenia, postaraj się przynajmniej co kilka dni wygospodarować pół godziny na uprawianie sportu. Ważne, abyś wybrał taki rodzaj sportu, który sprawi ci najwięcej przyjemności. Wybierz aktywność fizyczną dla siebie spośród szerokiego wachlarza możliwości. Kontroluj także swoją masę ciała, ponieważ nadwadze i otyłości często towarzyszy wysoki poziom cholesterolu. Kontrolując swoją wagę, szybciej możesz zauważyć, iż poziom cholesterolu w Twoich naczyniach krwionośnych odbiega od normy i należy go obniżyć. Aktywność fizyczna ma udowodniony naukowo wpływ na obniżanie cholesterolu we krwi. Dodatkowo w przeciwieństwie do leków oddziałuje również na inne aspekty zdrowia, co czyni ją najzdrowszym lekiem na cholesterol — i to bez recepty!^[3]

Leczenie hipercholesterolemii - tabletki na obniżenie cholesterolu

Priorytetem w leczeniu hipercholesterolemii jest obniżenie poziomu frakcji LDL we krwi do wartości ustalonych przez lekarza dla konkretnego pacjenta. W przypadku konieczności stosowania farmakoterapii lekami pierwszego wyboru są zwykle inhibitory reduktazy 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-koenzymu A, czyli statyny. Przez pacjentów znane są jako tabletki na oczyszczenie żył. Należy jednak nadmienić, że prawidłowo powinno się o nich mówić, jako o tabletkach oczyszczających tętnice. Blaszka miażdżycowa - powstała m.in. na skutek podwyższonego cholesterolu we krwi - tworzy się bowiem w tętnicach, a nie w żyłach.

Duże znaczenie w farmakoterapii dyslipidemii ma także lek hamujący wchłanianie cholesterolu - Ezetymib, który przy stosowaniu dziennie 10 mg powoduje zmniejszenie stężenia LDL o około 15-25%. Połączenie przyjmowania tego leku i statyny powoduje obniżenie stężenia złego cholesterolu o kolejne 15-20%. Do często stosowanych preparatów należą również agoniści receptorów PPARα (fibraty), żywice jonowymienne, kwasy omega-3 i kwas nikotynowy.^[4]

Alternatywą do statyn są leki na cholesterol nowej generacji. Alirocumab i Evolocumab są inhibitorami PCSK9. W przeciwieństwie do wyżej wymienionych tabletek na cholesterol aplikowane są postaci zastrzyku wykonywanego raz na dwa lub cztery tygodnie. Badania udowadniają, że stosowanie tego leku wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia udaru, zawału serca i przewlekłej niedrożności tętnic wieńcowych przy jednoczesnym wysokim profilu bezpieczeństwa.^[5]

Czy istnieją leki obniżające cholesterol we krwi bez recepty?

Pacjenci często w aptece proszą o lek na cholesterol bez recepty, jednak jedyne preparaty, które nie muszą być przepisane przez lekarza, należą do suplementów diety. Są więc to środki, które są znacznie słabiej przebadane. W celu uzyskania możliwości zakupu dobrych tabletek na cholesterol na receptę należy zgłosić się do lekarza, który dopasuje preparat do stanu zdrowia i potrzeb pacjenta.

Bezpieczeństwo w leczeniu - jaki jest najmniej szkodliwy lek na cholesterol?

Najczęściej stosowane w leczeniu wysokiego poziomu cholesterolu statyny są bardzo dobrze przebadanymi lekami o wysokiej skuteczności działania. Mimo to wielu pacjentów odmawia ich przyjmowania z obawy przed skutkami ubocznymi. Czy więc faktycznie statyny są najmniej szkodliwym lekiem na cholesterol?

Miopatie to jedne z najczęściej występujących skutków ubocznych. Objawiają się osłabieniem, bólem i skurczami mięśni. Ryzyko wystąpienia miopatii wzrasta wraz ze zwiększaniem się stosowanej dawki. Przy korzystaniu ze standardowych dawek objawy niepożądane, związane z uszkodzeniem mięśni występują u mniej niż 0,01% osób badanych. Miopatie mogą pojawić się w wyniku interakcji statyn z innymi lekami. Dlatego tak ważne jest informowanie o wszystkich stosowanych środkach i niebranie ich na własną rękę. W przypadku pojawienia się osłabienia, bólu lub skurczów mięśni należy poinformować o tym lekarza, który zmniejszy dawkę leku albo zaproponuje inną formę terapii.

Regularne stosowanie statyn może skutkować zwiększoną aktywnością enzymów wątrobowych — szczególnie aminotransferaz. Wzrost widoczny jest szczególnie w pierwszych 6 miesiącach przyjmowania leków, nie powoduje jednak żadnych niekorzystnych objawów. Po ich odstawieniu lub zmniejszeniu dawki - spada. Nie ma dowodów na to, że wzrost poziomu enzymów wątrobowych wynika z uszkodzenia tego narządu.^[6]

Naturalna suplementacja tabletkami na podwyższony cholesterol

Chociaż w walce z podwyższonym cholesterolem kluczowa jest higiena stylu życia, w przypadku osób z nieznacznie przekroczonymi normami, które nie wymagają stosowania farmakoterapii, można wspomagać się dodatkowo naturalnymi suplementami diety. Dostępne są one zwykle w postaci tabletek ziołowych na cholesterol. Zawierają one ekstrakty lub sproszkowane części anatomiczne roślin wykazujących działanie kardioprotekcyjne.
Jednym z często stosowanych ekstraktów, obecnych w wielu ziołowych tabletkach na cholesterol jest ten pozyskiwany z karczocha zwyczajnego. Badania przeprowadzone na szczurach wykazały, że luteolina ma zdolność hamowania syntezy cholesterolu w wątrobie poprzez wpływ na aktywność reduktazy HMG-CoA.^[7] Do naturalnych związków o korzystnym wpływie na poziom cholesterolu zalicza się również berberynę pozyskiwaną z berberysu pospolitego. Składnik ten stosowany jest również w leczeniu otyłości i w celu obniżenia poziomu glukozy, co oznacza, że działa kompleksowo.^[8] Oba z wymienionych składników obecne są np. w tabletkach A-cardin. Cena suplementów diety może różnić się w zależności od renomy producenta i sposobu pozyskiwania oraz ilości znajdującego się w nich ekstraktu. Decydując się na suplementację, warto skonsultować zakup preparatu z lekarzem, aby mieć pewność, że składniki nie będą wchodzić w interakcję ze stosowanymi lekami lub żywnością.

Jak zmniejszyć cholesterol? - podsumowanie

Niezależnie czy pacjent podwyższonym poziomem cholesterolu będzie wymagał stosowania farmakoterapii, czy postawi na suplementację, korzyści odniesie wyłącznie wtedy, gdy jednocześnie zmieni swój styl życia na zdrowszy. Suplementy takie jak A-cardin to tabletki, które mogą wspomóc walkę o lepsze zdrowie, ale powinny być traktowane jako dodatek. Najważniejsza okazuje się wytrwałość, nawet jeśli zmiany miałyby być wprowadzone stopniowo. Warto również pamiętać o regularnych badaniach - morfologia wraz z lipidogramem to absolutne minimum. Badania krwi powinny być wykonywane co najmniej 2 razy w roku. Pozwoli to na lepszą kontrolę zdrowia i śledzenie postępów leczenia.

Przypisy:

^[1] Fryś, A. (2016). Rola cholesterolu w organizmie człowieka.

^[2]  https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/zasady-zdrowego-zywienia/cholesterol-a-dieta/

^[3]  https://ncez.pzh.gov.pl/aktywnosc-fizyczna/wplyw-wysilku-fizycznego-na-profil-lipidowy-2/

^[4] Danielewska, A., & Mołdoch-Mendoń, I. Choroby XXI wieku–diagnostyka, prewencja i leczenie.

^[5]  Guedeney, P., Giustino, G., Sorrentino, S., Claessen, B. E., Camaj, A., Kalkman, D. N. & Mehran, R. (2022). Efficacy and safety of alirocumab and evolocumab: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. European heart journal, 43(7), e17-e25.

^[6] Rosiak , M., & Postuła , M. (2008). Statyny – skuteczność i bezpieczeństwo . Kardiologia W Praktyce, 2(3), 120-124.

^[7] Florkowska, K., Duchnik, W., Muzykiewicz, A., Zielonka-Brzezicka, J., & Klimowicz, A. (2017). Flawonoidy w profilaktyce i leczeniu miażdżycy. Probl Hig Epidemiol, 98(3), 217-25.

^[8] Kania-Dobrowolska, M., & Baraniak, J. (2019). Wybrane rośliny zielarskie stosowane w terapii wspomagającej leczenie otyłości.